GERÇEK (HAKIKI) BAL NASIL ANLAŞILIR?
22-08-2025
14:53
Bal, geçmişten günümüze binlerce yıldır her dönemde farklı amaçlarla kullanılmış doğal bir gıda maddesidir. Bal ve bal tüketiminin oneminden kutsal kitaplarda da bahsedilmektedir. Cilalı Taş doneminden bu yana bal, insan yaşamının ve ekonominin bir parçasıdır. İspanya Valencia'da bir mağarada bulunan İsa'dan once 6 bin yılına ait bir duvar resminde, bal yapan arılar ve balı toplayan tarih oncesi bir insanın resmedilmiş olması balın tarihinin ne kadar eskilere dayandığının kanıtıdır. Belli ki dönemin insanları, belki de yaşamlarını büyük bir tehlikeye atarak, ağaçlara tırmanıp arı kovanlarındaki balları bir besin olarak kullanmışlardır. Benzer şekilde Roma döneminde balın para gibi değişim aracı olduğunu gösteren tarihi dokümanlar mevcut. Balın tarih boyunca ne kadar değerli bir gıda maddesi olduğunu bu gibi örneklerle anlayabiliyoruz. Ancak her iyi şeyde olduğu gibi bu üründe de sahtesi üretilmekte. Özellikle son yıllarda büyük bir artış gösteren sahte bal olayları, tüketicilerin günümüzde bal kavanozlarına şüpheyle yaklaşmasına neden oluyor. Bu da doğal olarak "Hakiki bal nasıl anlaşılır?" sorusunu gundeme getiriyor.
Yaygın kanının aksine, sahte ya da doğal balı tek bakışta anlamanın hiçbir pratik yolu bulunmuyor. Hatta ikisini birbirinden ayırt etmek, tadım veya gözlem yapıldığında da pek mümkün olmuyor. Ancak bunun için elbette bazı yontemler mevcut. Bilim ve teknoloji ilerledikçe, insanın doğaya ve besinlere dair bilgi birikimi de hayli gelişti. Bununla birlikte besinlerin üretiminde de bazı hileler ortaya çıktı. Bal ise bu tarz kötü niyetli mudahalelerin başlıca oyun sahalarından biri haline geldi.
Aşağıdaki gibi bazı yöntemlerle günümüzde pek çok sahte bal çeşidi ūretilebiliyor:
-Şeker şerbetine doğrudan renklendirici ve yapay bal aroması eklenmesi,
-Arıların çiçeklerden nektar almasına izin vermek yerine şeker şurubu ile beslenmesi,
-Doğal tadın yakalanması için şeker şuruplarına bal enzimi katılması,
-Gerçek bala sahte bal karıştırılarak miktarların çoğaltılması vb.
İçerisinde klasik yapay bal aroması kullanılmış ballarda, daha önce bu tadı tanıyor ve seçebiliyorsanız balın sahte bal olduğunu zor da olsa anlayabilirsiniz. Ancak bu yapay bal aroması dışında balın sahte olup olmadığını anlamak tat ve koku ile pek mümkün olmayıp laboratuvar analizi gerekmektedir. Bir balın sahte olmaması için Apis Melifera türünden bal arısı, çiçekten veya ağaç salgılarından topladığı nektar ile bal üretmesi gerekmektedir. Arılar, nem oranı çok yüksek nektarı işleyerek nem oranını %20 nin altına indirirler. Arılar nektarı işlerken içerisine kendilerinden Diaztas enzimi ve prolin proteini gibi onlarca katkıda eklerler. Günümüzde sahte balı anlamanın yolu, laboratuvar analizi ile baldaki Diastaz, prolin ve c4 şeker miktarına bakıp Türk Gıda kodeksi Bal tebliğinde belirlenen miktarların ile uyumlu olup olmadığını kontrol etmektir. Bal tebliğine göre diaztas değeri balda en az 8, prolin değeri en az 300 ve C4 değeri de en fazla 67 şeklinde olması gerekir. Bu kriterlere uymayan bal sahte bal olarak işlem görür.
Sonuç olarak "sahte bal nasıl anlaşılır?" sorusuna laboratuvar analizi dışında bir yol gostermek sağlıklı değildir. Sahte balı en emin şekilde laboratuvar analizi ile anlayabiliriz. Halk arasında sahte balın kalemle yazarak veya ateş ile yakarak anlaşılabileceği yonüne söylentiler olsa da bu yontemler bilimsel olmayıp balın türüne nem oranına, üretildiği yöreye ve arının cinsine göre farklı sonuçlar vermektedir.